I'm gonna show you a world without sin - Serenity: een beschouwing

Hieronder volgt een beschouwing van de film Serenity. Heb je de film nog niet gezien, lees het onderstaande stukje dan niet, het veraadt essentiele plotpunten. En dan is de film dus minder leuk. Dus, hups, naar de bioscoop!


"Love. You can learn all the math in the 'verse, but you take a boat in the air you don't love, she'll shake you off just as sure as the turning of worlds. Love keeps her in the air when she oughta fall down, tells you she's hurting 'fore she keens. Makes her a home"

In Serenity spreekt Mal deze woorden aan het eind tegen River. Letterlijk gesproken heeft hij het dan over het schip en de liefde van haar crew voor alles waar dat schip voor staat. Vrijheid, verbondenheid, familie. Maar behalve over dat, gaat het over veel meer natuurlijk. Liefde, het is een centraal thema in deze film van Joss Whedon. En niet alleen ín de film, maar ook daarbuiten.
Lees dit citaat eens uit het oogpunt van de fans, de acteurs en Joss Whedon zelf: de liefde voor Serenity, voor Firefly, voor de 'verse is hetgeen dat dit project in de lucht heeft gehouden, toen ze als een steen naar beneden had moeten vallen. Een gecancelde televisieserie met matige kijcijfers...het verhaal hóórt daar afgelopen te zijn, maar dat was het niet. Joss wilde de serie niet laten sterven, beloofde de wereld voort te zetten. Beloofde het aan de acteurs, die tijdens de serie een sterke band hadden gekregen. Ze waren zowat familie geworden. De liefde voor elkaar, voor Joss en voor het project. De liefde en toewijding van de fans voor het product, de vele verkochte DVD's. Alles versterkte elkaar en zorgde ervoor dat Universal genoeg vertrouwen had om het project voort te zetten.

"Firefly went on the air a few years ago and was instantly hailed by critics as one of the most canceled shows of the year.
It was ignored and abandoned and the story should end there, but it doesn't, because the people who made the show and the people who saw the show (which is...roughly...the same number of people) fell in love with it a little bit...too much to let it go, too much to lay down arms when the battle looked pretty much lost. In Hollywood, people like that are called 'unrealistic' ... 'quixotic' ... 'obsessive'. In my world, they're called 'Browncoats'." - Joss Whedon.

Welkom bij Serenity.

Strict gesproken is Serenity een science fiction actie spektakel. Gave scenes, spectaculaire gebeurtenissen, grappige dialogen, hier en daar een sexueel getinte opmerking. Kortom: een prima avondje uit bij de bioscoop. Maar Serenity is veel meer, bevat veel meer. Niet alleen voor de fans, maar ook voor de nieuwe kijker is er een hoop te beleven en vele laagjes om uit te pluizen. Daarom hier geen samenvatting van de gebeurtenissen of een opsomming van waarom ik de film zo vreselijk goed vind. Dat is inmiddels wel bekend. Een open deur. Nee, hier een kijkje naar wat ik uit Serenity haal. Wat ik belangrijk vind. Wat ik mooi vind, en waarom het mooi is. En misschien zelfs nog wat kritiek. Ik ben ervan overtuigd dat mijn overzicht niet volledig is, en misschien wel nooit volledig zal zijn. Ik heb Serenity geïnterpreteerd gezien vanuit elke mogelijke invalshoek. Politiek, sociologisch, noem maar op. Dus als iemand er wat aan toe wil voegen: graag. Alle interpretaties zijn valide, alles wat iemand uit de film haalt is leuk om te lezen. Maar hier is wat ík eruit haal.

Geloof.
Naast liefde (zie hieronder) is geloof het centrale thema van deze film. Niet persé het geloof in God, maar het geloof in íets. In mensen, misschien zelfs wel. Degene van ons die Firefly hebben gezien, weten dat Mal daar in de pilot, in het gevecht bij Serenity Valley, voor de browncoats (de onafhankelijken) vocht. Hij handelde daar gesteund door zijn geloof in de juistheid van zijn zaak. Maar hij kreeg geen gelijk. Z'n manschappen hielden de vallei niet. De oorlog werd verloren, de soldaten werden opgegeven en daar, op die plek, verloor Mal z'n geloof. In alles. In God, in de goedheid van mensen en in de noodzakelijkheid van idealen of doelen. Alleen overleven telde nog. Zolang z'n schip, Serenity, genoemd naar dat definierende moment voor Mal, in de lucht blijft en z'n surrogaat familie aan boord in leven blijft, dan heeft Mal genoeg. In leven blijven, overleven, dat was het enige doel dat overbleef.

Book: "Only one thing is gonna walk you through this, Mal. Belief"
Mal: "Sermons make me sleepy, Shepherd. I ain't looking for help from on high. That's a long wait for a train don't come."
Book: "When I talk about belief, why do you always assume I'm talking about God?"

In Serenity krijgt Mal te maken met iemand die heel anders in elkaar zit: The Operative. Hier is een man die blind gelooft in een betere wereld, in de juistheid van z'n daden en de noodzakelijkheid van het kwaad dat hij in zich draagt om zijn doelen te bereiken.

Inara: "We have every reason to be afraid."
Jayne: "Why, 'cause some guy beat up Mal? That ain't so hard -"
Mal:"He didn't beat me up -"
Inara: "Because he's a believer. He's intelligent, methodical and devout in his belief that killing River is the right thing to do."

Mal krijgt dus met iemand te maken die hij niet kan verslaan. Omdat hij anders denkt, anders ís. The Operative wil het meer, gelooft het meer en is dus sterker en vastberadener. Om River te vinden, moordt hij alles en iedereen uit waar Mal en co. schuil zouden kunnen vinden. Niet omdat hij denkt dat dat goed is, hij is zich terdege bewust van hetgeen dat hij doet. Maar omdat hij gelooft dat het nodig is. Book snapt dit als geen ander, waarschijnlijk omdat hij ooit dacht als The Operative (zie verderop) en zijn stervende woorden tegen Mal zijn dan ook:

Book: "You...it's on you now...all this death, this shit...you have to find a course. This can't mean nothing. River...you have to..."
Mal: "Come on, keep it up -"
Book: "I don't care what you believe! Just...believe it. Whatever you have to..."

En daarmee zet Mal z'n eerste stappen op het pad van wat thematisch gezien het beste beschreven kan worden als een herhaling van Serenity Valley, maar dan op z'n kop. Op Miranda vindt hij wat hij nodig heeft om te veranderen. Iets dat hem weer ergens in laat geloven, een doel laat hebben.

Mal: "This report is maybe twelve years old. Parliament buried it, and it stayed buried til River dug it up. This is what they feared she knew. And they were right to fear, 'cause there's a universe of folk that are gonna know it too. They're gonna see it. Somebody had to speak for these people. (pause). You all got on this boat for different reasons, but you all come to the same place. So now I'm asking more of you than I have before. Maybe all. 'Cause as sure as I know anything I know this: They will try again. Maybe on another world, maybe on this very ground swept clean. A year from now, ten, they'll swing back to the belief that they can make people...better. And I do not hold to that. So no more running. I aim to misbehave."

En zo begint een nieuwe Mal, een veranderde Mal ("I start fighting a war I guarantee you'll see something new." - Mal tegen Inara, eerder in de film) op weg naar een nieuw gevecht, een nieuwe Serenity valley.

Eerder nog was Jayne daar niet erg voor:

Jayne: "No, the Alliance starts the war - and then you volunteer. Battle of Serenity, Mal: besides Zoe here, how many - (Mal turns away) - I'm talkin' at you! - how many men in your platoon came out there alive?"

Maar na de gebeurtenissen op Miranda zijn ze wel zover. Ze plaatsen alles in de weegschaal: hun eigen leven is minder waard dan het doel waar het om gaat. "You can't stop the signal." Z'n vrienden, z'n familie, die proberen de gang vrij te houden om hem te tijd te geven de missie te voldoen. "You hold. Hold till I'm back." Echo's van de dialoog die Mal bij Serenity valley sprak.

Mal: "I know the secret. The truth that burned up River Tam's brain and set you after her. And the rest of the 'verse is gonna know it too. 'Cause they need to."
The operative: "You really believe that?"
Mal: "I do."
The Operative: "You willing to die for that belief?"
Mal: "I am."

Ditmaal overwint Mal. En de ontwikkeling van The Operative als een spiegel voor Mal gaat door. In deze versie van Serenity valley is het niet Mal die z'n geloof verliest, maar The Operative.

Mal: "I ain't gonna kill you. Hell, I'm gonna grant your greatest wish. I'm gonna show you a world without sin."

Bij het bekijken van de beelden raakt The Operative z'n rotsvaste geloof kwijt en is hij niet langer de man van de Alliance. Er blijft niets van hem over. De oude persoon is weg, en de nieuwe persoon is slechts een schim van z'n eerdere zelf.

Mal: "They take you down, I don't expect to grieve overmuch. Like to kill you myself, I ever see you again."
The Operative: "You won't. There is...(small, grim smile)...nothing left to see."

Book's verhaal
Voordat de film begon, voordat Joss het script ging schrijven, waren er twee grote open vragen. Wat is er aan de hand met River? En: Wat is de geschiedenis van Book? Terwijl Serenity ogenschijnlijk over het eerste gaat, is er eigenlijk ook ruimte voor het tweede. Want behalve een spiegel voor Mal, is The Operative ook een spiegel voor Book. Thematisch logisch natuurlijk, aangezien Book in Firefly eigenlijk al een kant van Mal was die hij had uitgestoten, die Mal niet langer wilde erkennen. Daarom is de erkenning van Book door Mal ook zo belangrijk, in die sterfscene. Het is alsof Mal dat deel van hem weer in genade aanneemt.

Maar terug naar Book. Het verhaal van Book zit verstopt in dat van The Operative. Uit Firefly weten we dat Book een man is met een duister verleden, invloed bij de Alliance en die op een zoektocht is naar persoonlijk emotioneel herstel. De vraag of hij een Operative was, ligt dan ook voor de hand.

Book: "This isn't a palms-up military run, Mal. No reports broadwaved, no warrants...much as they want her, they want her hid. That means Closed File. Means an Operative, which is trouble you've not known."

even later:

Book: "They'll come at you sideways. It's how they think: sideways. It's how they move. Sidle up and smile, hit you where you're weak. Sorta man they like to send believes hard. Kills and never asks why."
Mal: "It's of interest to me how much you seem to know about that world."
Book: "I wasn't born a Shepherd, Mal."
Mal: "Have to tell me about that some time."
Book: "No I don't."

Het wordt natuurlijk niet expliciet gezegd, maar het maakt het wel erg aannemelijk dat Book eenzelfde soort ontwikkeling heeft doorgemaakt als The Operative. Book - het aspect van Mal dat Mal in deze film weer terugvind, en The Operative - de man die gespiegeld aan Mal de tegengestelde ontwikkeling doormaakt en misschien ook staat voor Book in het verleden. Al met al maakt dat een mooie circel.

Liefde
Docter Mathias: "Gave up a brilliant future in medicine as well, you've probably read. Turned his back on his whole life. Madness."
The Operative: "Madness, no. Something a good deal more dangerous. Have you looked at this scan carefully? At his face? It's love, in point of fact. He loved his sister and he knew she was in pain. So he took her somewhere safe."

Zoals eigenlijk altijd in het werk van Joss is liefde weer de drijvende kracht die het verhaal voortstuwt. Liefde in alle vormen. Liefde voor het schip, het gedeelde thuis, liefde tussen een man en een vrouw (Zoe en Wash, Mal en Inara, Kaylee en Simon), vrienschapsbanden en de liefde tussen een broer en een zus. Het is dat laatste dat een belangrijke rol speelt, het brengt het hele zaakje aan het rollen. De liefde van Simon voor River bracht hem aan boord van Serenity en dat leidt uiteindelijk tot alle gebeurtenissen in deze film.

Liefde is dus het onderliggende 'betaalmiddel'. Liefde van The Operative voor het idee van de perfecte wereld, de liefde van Mal voor z'n crew, noem maar op. De relatie die natuurlijk het meest te leiden heeft in deze film is Zoe en Wash. Wash overleeft het geheel niet, offert zichzelf op voor een ideaal. Mal is de held die de mensen leidt en dus gaan er mensen dood. Zoe: "You know what the definition of a hero is? It's someone who gets other people killed. You can look it up later." Mooie foreshadowing, dus.

Later, op het schip, hebben Mal en Zoe nog de volgende dialoog. Die gaat natuurlijk eigenlijk over haar na de dood van Wash:

Zoe: "Sir, we have a green light. Inspection's pos and we're clear for upthrust."
Mal: "Think she'll hold together?"
Zoe: "She's tore up plenty. But she'll fly true."
(pause)
Mal: "Make sure everything's secure. Could be bumpy."
Zoe: "Always is."

River
Tsja, daar kan ik relatief kort over zijn. De hele film draaide om River. De relatie tussen haar en Simon is nog steeds fantastisch hecht. Op het grote scherm spat die band er vanaf. De scenes tussen die twee zijn misschien zelfs wel m'n favoriet in de fim. De manier waarop River even naar Simon kijkt als hij denkt dat zij Miranda is. Dat is een familieband, dat zijn mensen die elkaar door en door kennen en door dik en dun zouden steunen. En Summer Glau, tsja, wat kan ik zeggen: een geweldige actrice. Indrukwekkend.

Ook River ondergaat natuurlijk een ontwikkeling. Van hulpeloos meisje die niet weet wat ze zegt en zichzelf ergert aan haar psychose naar een meisje dat bijna genezen is. Helemaal helder zal River nooit worden natuurlijk. De verandering aan haar hersenen, de paranormale gaven, die blijven. Weg zijn echter de stemmen van alle doden op Miranda. Ze hoorde ze allemaal, maar ze zeiden niks. En de Reavers, die zeiden teveel, die wilden niet gaan liggen terwijl alle anderen wel gingen liggen.

Heel knap zijn de vreemde dialogen van River. Ze slaakt onzin uit, maar toch niet. Zeker bij herkijken ontdek je betekenis in haar ogenschijnlijk vreemde woorden.

Minpunten
De minpunten van Serenity liggen bij mij vooral op het vlak van de consistentie van de wereld. Een zonnestelsel met tientallen planeten en honderden manen? Dat lijkt mij lastig. Een gekke planeet van Mr Universe met een ionenwolk eromheen waarin ineens geluid te horen is? Beetje gek. Kaylee krijgt verder jammergenoeg niet zoveel te doen (een logisch gevolg van keuzes die gemaakt moesten worden - maar wel jammer), en dient vooral voor een paar leuke grappen. De enige keer dat ze effectief gebruikt wordt is wanneer ze reageert op het bericht dat de Reavers eraan komen. Door haar reactie onderstreept Joss nog eens netjes hoe eng die wezens nou echt zijn.

Tv vs. film
Een hot topic. Zowel in recensies en onder fans. Serenity is een film, en eigen aan dat medium is dat sommige dingen niet kunnen die in een tv-serie wel kunnen. Langzame karakterontwikkelingen en rustige momenten zijn lastiger te realiseren en de balans tussen alle verschillende karakters, de aandacht die je aan iedereen schenkt is een lastig punt. Zo is Kaylee ondergebruikt en hebben Inara en Book ook niet superveel te doen. Maar dat is inherent aan de keuze die Joss maakte om te focussen op het verhaal rond River.

Verder zit de film continu in een hoge versnelling. Er is enorm veel dialoog, maar door het hoge verteltempo blijft de druk er steeds opstaan. Zo kan het voelen alsof de film heel veel actie heeft en heel weinig momenten voor de personages. Maar dat is niet waar. Het nalezen van het script bewijst dat, wat mij betreft. Pagina's dialogen, de ene nog scherper en grappiger dan de andere. Het probleem met de schrijfstijl van Joss is dat het niet goed te vertalen is. Die mooie dialogen komen in de ondertiteling dus nauwelijks terug, helaas. De ondertiteling is prima, overigens, maar toch. En koppel dat aan de snelheid waarmee de dialogen op je afgevuurd worden, en het feit dat de meeste dialogen gesproken worden tijdens scenes waarin ook nog allemaal andere dingen gebeuren (wel zo natuurgetrouw, trouwens) en je loopt het risico hier en daar nogal wat te missen.

Ikzelf merkte pas dat ik veel meer oppakte toen ik de film een tweede keer zag. De eerste keer had ik enorm veel dialogen en nuances gemist. Echt een film dus, die beter wordt met meerdere kijkbeurten. Ik heb de film nu 4x gezien en het script van voor naar achter gelezen, en heb het idee dat ik er nu wel bijna alles uitgehaald heb. Maar toch pakte ik de 4e keer nog nieuwe dingen mee: subtiele visuele effecten (het ronddraaien van de camera die stopt bij Wash als Jayne het woord 'death' uitspreekt), leuke verwijzingen die ik de eerste keer niet gezien had (Kaylee die met hetzelfde onderdeel in haar handen zit dat in 'Out of Gas' nog ontbrak), enzovoorts, enzovoorts. Er is een heleboel te zien en te beleven in Serenity, en dat kan de eerste keer nogal overweldigend zijn.

Overigens is ook het westernelement uit de serie in de film kleiner. Het verhaal van River is altijd al iets meer sf-achtig geweest (kijk alleen al maar naar Ariel - dat is toch wel de meest sf-achtige aflevering van de serie), maar ondanks dat er minder gevechten in bars in woestijnen, geen paarden en geen cowboyhoeden te bekennen zijn, zijn er thematisch gezien toch nog genoeg westernelementen te vinden die wat mij betreft culmineren in het eindgevecht tussen Mal en The Operative. Inclusief heuze shootout (die Mal wint - reden genoeg om ervan uit te gaan dat hij ook het eindgevecht zal winnen, want een shootout is in een western natuurlijk vreselijk belangrijk).

Die grote schaal, dat hogere tempo, de iets andere accenten, dat is allemaal een teken van het feit dat Serenity een speelfilm is. Joss wilde geen lange aflevering van de Firefly tv serie maken, maar een Big Damn Movie. En daarin is hij wat mij betreft met vlag en wimpel geslaagd.

Conclusie
Uiteindelijk is er nog veel meer in de film te ontdekken en valt er over nog veel meer te praten: de eerder genoemde politieke implicaties, waar ik me hier nu (nog?) even niet aan waag. Je kunt elk persoon afzonderlijk beschouwen en alle relaties uitpluizen want met bijna iedereen gebeurt iets bijzonders of interessants. Alleen Kaylee blijft wat buiten schot, en dat is jammer. Uiteindelijk is Serenity een prachtige film geworden, waar dus een hele hoop over te zeggen is. Thematisch is het een aardig slot van Firefly. Bijna alle lopende vragen zijn in min of meerdere mate afgerond. Maar dat wil nog niet zeggen dat het afgelopen is, natuurlijk. Vermoedelijk zullen we geen vervolgfilm meer krijgen en ook geen terugkeer naar de televisie. Maar het Firefly 'verse leeft verder en de personages daarin gaan door met hun fictieve leven. Op naar het volgende avontuur. Zolang ze nog vliegen, is alles goed.

River: "Storm's getting worse."
Mal: "We'll pass through it soon enough."